Το φθινόπωρο της ζωής - του Νίκου Ι. Κωστάρα

ΗΜΕΡΑ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ

Το φθινόπωρο της ζωής 

του Νίκου Ι. Κωστάρα

Η 1η Οκτωβρίου καθιερώθηκε ως ημέρα της τρίτης ηλικίας, στο φθινόπωρο της ζωής, στο γέρμα της ζωής, στο ηλιοβασίλεμα, στο λιόγερμα της ζωής, στον επίλογο της ζωής, στα «περήφανα γηρατειά», όπως υποκριτικά χαρακτηρίστηκαν, για τους απόμαχους της ζωής. Γιατί στη σημερινή εποχή έγιναν δύσκολα καθότι δεν έχουν τη ζεστασιά της αγάπης και της συμπόνοιας που είχαν στα παλιότερα χρόνια, στα χρόνια της κατοχής και της φτώχειας. "Διογένης ερωτηθείς τι άθλιον (τρομερό) εν τω βίω έφη: 

Ανάθεμα δυο πράγματα: φτώχεια και γεράματα". Κι όμως σήμερα χωρίς φτώχεια και με ευμάρεια τα "περήφανα" γερατειά υποφέρουν, στερούνται αγάπης, συμπόνιας και θαλπωρής μέσα στους "οίκους ευγηρίας", πνίγοντας το παράπονό τους, καθότι οι γέροι είναι φιλόπονοι και οι νέοι φυγόπονοι. Όλοι αυτοί οι υπερήλικες των «οίκων ευγηρίας» είναι θύματα του τρόπου ζωής του «πολιτισμένου» κόσμου της εποχής μας. 

Τα παιδιά τους, τους μεταφέρουν στους οίκους ευγηρίας κι έτσι νομίζουν ότι εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις των, ενώ στην πραγματικότητα καταρρακώνουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια με τον αριθμό του δωματίου τους. "Γονείς αιδού" προτρέπει ο Σόλων.

Μάλιστα, ένας τρόφιμος του γηροκομείου έλεγε με παράπονο "ο γιός μου εξοφλεί κανονικά τις οικονομικές του υποχρεώσεις στο Ταμείο με επιταγή αλλά στερήθηκα την επίσκεψή του ιδιαίτερα της νύφης μου". Κι όμως, αυτό το γερασμένο κορμί έκλεινε μέχρι τελευταία του πνοή τη στοργή και την αγάπη για τα παιδιά του, που για χάρη τους θυσίασε τα νιάτα του, μένοντας στη παγερή γωνιά του "οίκου ευγηρίας". Και τι να πούμε γι' αυτούς που δεν έχουν κανένα δικό τους, καταχωνιασμένοι στη μοναξιά τους; Το 25% των ηλικιωμένων ζει χωρίς συντροφιά. "Αλίμονο σε κείνον που πέφτει και δεν υπάρχει κανείς να τον σηκώσει" τονίζει ο Εκκλησιαστής, με επακόλουθο το σύνδρομο της μοναξιάς ή της απελπισίας, που κατακυριεύει τη μοναξιά "του ανένταχτου ανθρώπου". Γι' αυτό οι ηλικιωμένοι αξιολογούν τη μοναξιά και την απομόνωση ως το σημαντικότερο πρόβλημά τους μαζί με τη φτώχεια οι άποροι. Τα γεράματα δεν αρχίζουν με το άσπρισμα των μαλλιών αλλά με το μαύρισμα της καρδιάς. Κι ο Όμηρος τονίζει: «Δίψα γαρ εν κακότητι βροτοί καταγηράσκουσιν» (Γρήγορα μέσα στα βάσανα γερνάνε) όπως και «άχθος αρούρης» (βάρος επί της γης). 

Σήμερα ισχύει το αντίστροφο "αμαρτίαι τέκνων παιδεύουσι γονείς" για να καθιερωθεί αργότερα το "Κείον Νόμιμον" και να περιορισθεί η μακροβιότητα των συνταξιούχων, γιατί γίναμε μια κοινωνία υπερηλίκων.

Στην Κέα, στην αρχαιότητα, άνδρες και γυναίκες, μόλις υπερέβαιναν το εβδομηκοστό έτος της ηλικίας των, ήσαν υποχρεωμένοι να εγκαταλείψουν τον μάταιον αυτόν κόσμο, επισπεύδοντας το βιολογικό τους τέλος, πίνοντας κώνειο, σύμφωνα με τον καθιερωμένο νόμο, το "κείον νόμιμον"! Τότε οι Κείοι αντί να φτιάχνουν ΚΑΠΗ για τα "περήφανα γηρατειά", φρόντιζαν να απαλλάσσουν τους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας από τα βάσανα και τις ταλαιπωρίες που επιφυλάσσει το γήρας, όπως τονίζει ο φίλος μου στρατηγός Γιάννης Μπακούρος, ενώ "καλόν το γήρας" διαλαλούσε ο αείμνηστος Γ. Δράκος. «Ωριμάζουμε, δεν γερνάμε» λέγει ο φίλος μου Π. Ζαχαρόπουλος, ενώ ο Ολύμπιος στοχαστής Κ. Τσάτσος («Η ζωή σε απόσταση») γράφει: «Είμαι γέρος 85 χρονών μα δε στρέφομαι προς τα πίσω. Δεν μηρυκάζω τα περασμένα ούτε χάνομαι σε συγκινητικές αναμνήσεις. Στρέφομαι προς τα εμπρός. Και με περιέργεια ακοίμητη περιμένω νέα που έρχονται, προδιαγράφοντας την πορεία τους. Τα ζω με τη σκέψη μου σαν να επρόκειτο να τα ζήσω με το κορμί μου.»

«Οι δυνατότητές μας είναι τεράστιες αρκεί να πιστεύουμε στις αξίες του ανθρώπου και στο θαύμα της ζωής. Ο τρόπος για να φθάσει κανείς στην τρίτη ηλικία, καλά και ήρεμα, είναι να την προετοιμάζει από νέος», τόνιζε η 90χρονη Ρίτα Λέβι Μονταλτσίνι – βραβείο Νόμπελ ιατρικής. Ενώ ο μεγάλος Βίκτωρ Ουγκώ είχε πει: «Για τους Σωκράτες και τους Μιχαήλ Αγγέλους το γήρας είναι ακμή».

Σήμερα οι συνταξιούχοι γίνανε πρόβλημα για το συγχρονισμένο κράτος μας καθότι δυσκολεύονται να πληρώσουν τις συντάξεις με τα χρεωκοπημένα ασφαλιστικά ταμεία, καίτοι είχαν γίνει οι κρατήσεις τους. Κι αλοίμονό τους αν διαμαρτυρηθούν, στην ανημποριά τους δείχνουν το δυναμισμό τους τα όργανα της Τάξεως. Κάτι δεν πάει καθόλου καλά σε μια κοινωνία όπου για κάποιους γέροντες η επιβίωση είναι κατάρα. Κι όμως, αρκετοί ηλικιωμένοι μπορούν και θέλουν να προσφέρουν πολλά στην κοινωνία και στην πατρίδα τους. Η μεγάλη εθνική εφεδρεία.

Σήμερα η κοινωνία δεν τους υπολογίζει, ιδιαίτερα τα νιάτα κατάργησαν το σεβασμό στους ηλικιωμένους που άλλοτε έδειχναν στα λεωφορεία και στα τραίνα. Τότε τα παιδιά έδειχναν το σεβασμό στους πρεσβύτερους καθότι είχαν διδαχθεί στο σχολείο τους το σεβασμό που έδειχναν οι αρχαίοι Σπαρτιάτες στους γέροντες και υπερηφανεύονταν γι' αυτό. Για την ηθική του Αθηναίου πολίτη, ήταν αδιανόητη η περιφρόνηση των ηλικιωμένων, ιδιαίτερα των γονέων. Ο Πλάτων λέγει ότι υπάρχει νόμος που τιμωρεί με φρικτά βασανιστήρια το παιδί που κακομεταχειρίζεται ή παραμελεί τους γονείς του (Νόμοι 9, 880 ε).

Τότε τα παιδιά και τα εγγόνια με πλούσια αγάπη γεμίζανε τα τέλη της ζωής του παππού και της γιαγιάς. Αλλά πρέπει να ξέρουν οι νεώτεροι ότι δεν γερνάμε ποτέ για τους γονείς μας, ούτε κι εμείς νιώθουμε γέροι όσο μπορούμε ακόμη να λέμε τη λέξη "μητέρα" και "πατέρα". Το φορτίο της ηλικίας θα το νιώσετε τη μέρα που θα φύγουν οι "γέροι" από κοντά σας και δεν πρόκειται να ακούσετε από κανένα να σας αποκαλεί "αγόρι μου" ή "κορούλα μου". Ένα αρχαίο γνωμικό σε μετάφραση μας λέει: «Δεν έχουν μόνο κακό τα γηρατειά, αλλά επειδή συνοδεύονται από την πείρα, έχουνε να πουν κάτι σοφότερο από τους νέους.» Ενώ ο σοφός Βίας συμβούλεψε το γιο του: «Εφόδιον προς γήρας κτησάμενος».

Και κλείνω με τη σοφή ρήση του Πιττακού: «Οίους αν εράνους εισενέγκης τοις γονεύσι, τοιούτους αυτός εν τω γήραι παρά των τέκνων προσδέχου».

Και για όσους δεν την καταλαβαίνουν θα τους παραθέσω ένα παλιό θρύλο για να το έχουν υπόψη τους οι νέοι:

Στα πολύ παλιά χρόνια, τα παιδιά τοποθετούσαν τους υπέργηρους γονείς τους σε ένα κοφίνι και τους πετούσαν, σαν άχρηστους πια, σε κάποιο βάθρο. Συνεχίζοντας την παράδοση και ο νέος της ιστοριούλας μας, πήρε τον γέροντα πατέρα του και το ... απαραίτητο κοφίνι και έφθασαν στο συγκεκριμένο σημείο. Πριν το κατευώδιο, η τελευταία συμβουλή του πατέρα:

- "Γιέ μου, δεν χρειάζεται να πετάξεις και το κοφίνι μαζί μου. Γιατί να ξοδεύονται τα παιδιά σου όταν φθάσει η δική σου ώρα;" «Εκεί που είσαι ήμουνα κι εκεί που είσαι θα ‘ρθεις».

Και ο νέος, έντρομος και δίχως χρονοτριβή, απευθυνόμενος στον πατέρα του λέει ταραγμένος:

- "Πάμε πίσω στο σπίτι πατέρα, πάμε πίσω ...".

Αλλά υπάρχει και ελπίδα. Στο Λευκοχώρι Γορτυνίας γιορτάζεται η Γιορτή των Γερόντων, μια παράδοση που τους κρατά δεμένους και τους ενώνει διαχρονικά 46 χρόνια για να αποδίδεται η πρέπουσα τιμή απ αυτούς που την οφείλουν σε αυτούς που τη δικαιούνται ως ελάχιστος φόρος τιμής στην Τρίτη ηλικία. «Η υψίστη αρετή, ο σεβασμός προς το γήρας, την αρχή της αιωνιότητας» (Αριστοτέλης).

Νίκος Ι. Κωστάρας